Κατά Ιουλιανού Βασιλέως τού παραβάτου-Γρηγορίου Θεολόγου-Στηλιτευτικός α΄

 

Μαρίνα  Γ.  Στραβάκου

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ
ΚΑΤΑ  ΙΟΥΛΙΑΝΟΥ  ΒΑΣΙΛΕΩΣ  ΣΤΗΛΙΤΕΥΤΙΚΟΣ  ΠΡΩΤΟΣ

(Α΄ μέρος)

 

       Απροσδοκήτως στις μέρες μας ακούγονται στην Ελλάδα φωνές υπερασπιστικές του προσώπου και του έργου του Ιουλιανού του Παραβάτου, που στοχεύουν στο να δημιουργήσουν μία νέα εικόνα γι' αυτόν, επιδοκιμαστική της πολιτικής του, ώστε, όσοι δεν γνωρίζουν καλώς τα πράγματα, να αποδεχθούν αυτή την εικόνα του «φιλοσόφου βασιλέως», του «μεγάλου μεταρρυθμιστού», που κατ' ουσίαν αμνηστεύει την προσπάθειά του να επαναφέρη την ειδωλολατρία με μία σειρά μέτρων και μεθόδων που αποτέλεσαν απηνή διωγμό των Χριστιανών της επικρατείας του κατά την εποχή του. Επίκαιρο λοιπόν και αναγκαίο είναι να έχομε μία πληρέστερη πληροφόρηση επί του θέματος από το αψευδές στόμα του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, ο οποίος, έχοντας ζήσει προσωπικά τα γεγονότα, συνέγραψε το 364 μ.Χ., μετά τον αιφνίδιο θάνατο του Ιουλιανού(1), δύο στηλιτευτικούς λόγους, που αποτελούν, πέραν της παιδευτικής σημασίας των, αδιαμφισβήτητο ιστορικό ντοκουμέντο.


Α' Προοίμιο, κεφ. 1-4

       Πρόκειται για κήρυγμα οικουμενικής σημασίας, που υπερβαίνει τα χρονικά όρια της εποχής του αγίου και επεκτείνεται στον μέλλοντα χρόνο, εφόσον το κινούν αίτιο της εκάστοτε αποστασίας είναι ο νοητός δράκων, ο κοινός όλων εχθρός και πολέμιος. Γι' αυτό στην προσεκτική ακρόαση του λόγου καλούνται ο ουρανός και η γη: όλο το ανθρώπινο γένος, οι λαοί κάθε εποχής(2), σύγχρονοι του αγίου και μεταγενέστεροι, ανεξαρτήτως φυλής και γλώσσας, αλλά και οι ουράνιες δυνάμεις, όλοι οι άγγελοι, έργο των οποίων είναι η κατάλυση του κράτους του νοητού δράκοντος και προαιώνιου εχθρού του άνθρωπου.
Χρησιμοποιώντας ο νοητός δράκων ως όργανά του επίγειους δυνάστες σε διαφορετικές εποχές, εξαπολύει διωγμούς κατά της πίστεως και απειλεί και εκφοβίζει, αυτός που εξέπεσε από την ουράνια δόξα και μακαριότητα λόγω της αδικίας που με το νου του διέπραξε και με το λόγο του (τη λαλιά του) επεσφράγισε στον ουρανό(3). Συσχετίζει ο άγιος την αντίθεο δράση των επιγείων δυναστών με την αρχέγονον αποστασία του κοινού εχθρού της σωτηρίας όλων των ανθρώπων, που επέσυρε τη δίκαιη τιμωρία του. Με μία απλή αναφορά εις «τον νουν τον μέγαν», η θεολογική σκέψη του μυστικού Θεολόγου και Πατρός της Εκκλησίας μας διατρέχει τους αιώνες μεταφέροντάς μας από τον υπερβατικό χώρο της Δημιουργίας στον ορθό λόγο της εποχής των διαφωτιστών και της εποχής μας. Αλλά παράλληλα, πατρικά, αγαπητικά, μετριάζει το φόβο που γεννούν οι τύραννοι της γης, όσοι βλάπτουν τον Ισραήλ, το λαό του Θεού, υπομιμνήσκοντας το έργο των αγγέλων, που είναι η κατάλυση του νοητού τυράννου. Η αθέτηση του Θείου Νόμου συνεπάγεται πτώση, άξια της ασεβείας. Και εν προκειμένω η πτώση του Ιουλιανού δεν περιορίζεται στη θανάτωσή του από το εχθρικό ακόντιο.
       Ο λόγος ευχαριστίας που προσφέρει στο Θεό Λόγο είναι θυσία ιερή και καθαρή, γιατί σοφίζεται από την ευσέβεια και καταυγάζεται από το Φως της Αληθείας. Αναπόσπαστα δεμένος ο λόγος του αληθεύοντος θεολόγου πατρός με τη λογικότητα που απορρέει από τον Θεό Λόγο, ως δύναμη θείας σοφίας, ως ενέργεια της Χάριτος, πρωτίστως προσφέρεται ως θυσία αινέσεως(4), ως λογική λατρεία προς τον Θεό, και συγχρόνως αποβαίνει και λόγος ελεγκτικός, στηλιτευτικός της παρανομίας του αυτοκράτορος Ιουλιανού, αντιδιαστελλόμενος προς τους βδελυρούς λόγους και τις φλυαρίες εκείνου και τις ακόμη πιο βδελυρές ειδωλολατρικές θυσίες του. Από αυτές τις βδελυρές θυσίες λόγων και έργων, στις οποίες θα αναφερθή ειδικώτερα παρακάτω, παράγεται μία υπεροχή και μία δύναμη ασεβείας, η οποία διαπορεύεται στο σκότος(5), γι' αυτό και γρήγορα θα αποξηρανθή(6) και με πάταγο θα καταρρεύση(7). Και αυτή η παταγώδης κατάρρευση των ασεβών διασώζεται εντονώτερα στην ιστορική μνήμη από τα έργα της ασεβείας που επεχείρησαν.
        Ανάβει λοιπόν ο άγιος, κατά την έκφρασή του, την αναίμακτο τιμή των λόγων, ως άλλο πνευματικό θυμίαμα, κεκαθαρμένη διάνοια και συνειδότι, ανταποδίδοντας το χάρισμα σ' Εκείνον που το εχορήγησε, αλλά ανθρωπίνως διερωτάται ποιο θα είναι το γλωσσικό ένδυμα που θα επαρκέση για να εκφράση την Αλήθεια στο βαθμό που της αρμόζει. Θέτει ακόμη ένα ερώτημα, που αφορά όχι πλέον στον ομιλητή, αλλά στον ακροατή: «Τις θέατρον περιστήσει τη χάριτι παρισούμενον; Τις ακοή τω λόγω συμπροθυμηθήσεται;». Πόσο θα είναι σε θέση και οι ακροατές του λόγου του, τότε και τώρα, να κατανοήσουν, να προσεγγίσουν, όσα υψηλά θέλει να εκφράση, ώστε να αποκομίσουν πνευματική ωφέλεια; Πέρα όμως από τις όποιες δυσκολίες θέτει η ομιλητική στον ομιλητή και στον ακροατή, είναι δίκαιο και πρέπον συνάμα, μετά την πτώση του τυράννου, οι Χριστιανοί να προσφέρουν στο Θεό την οφειλομένη τιμή με λόγους, διότι αυτοί οι λόγοι -το κήρυγμα της Εκκλησίας- είναι προπάντων ευάρεστοι στο Θεό Λόγο, επειδή καρποφορούν πνευματικά, συντελούν δηλαδή στο να μετάσχουν της Χάριτος όσοι τους αποδέχονται. Και για ένα λόγο ακόμη: Ένδικος μισθαποδοσία είναι να τιμωρηθή ο Ιουλιανός με λόγο, γιατί η παρανομία του είχε να κάνη με «τους λόγους», μια και «αλογώτατα» θεωρούσε τον εαυτό του «λογιώτατον πάντων».
 

Πρόθεσις, κεφ. 5-6 (Σύντομη έκθεση τον θέματος)

       Σαν να ήταν το δικαίωμα λόγου ιδιοκτησία του, εξέδωσε διάταγμα, με το οποίο αφαιρούσε από τους Χριστιανούς το δικαίωμα να διδάσκουν τα κλασικά γράμματα(8).
Το νομοθέτημα του Ιουλιανού, που καταργούσε κατ' ουσίαν την ελευθερία του λόγου για τους Χριστιανούς, πρέπει να ερμηνευθή σε σχέση με το θρησκευτικό συγκρητισμό που ο ίδιος ακολουθούσε.