Εισήγηση του καθηγητή Πυρηνικῆς Ἰατρικῆς
Σχολῆς τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνου
Καρακατσάνη,στην ημερίδα με θέμα "Εναλλακτικές Θερπείες: ιατρική της
Νέας Εποχής, που έγινε στο Πολεμικό Μουσείο της Αθήνας στις 17 Μαΐου
2014.
Εἰσαγωγή
Ἡ «ὁμοιοπαθητική» περιλαμβάνεται μεταξύ τῶν μεθόδων τῶν ἀποκαλουμένων
«ἐναλλακτικῶν» θεραπειῶν. Ἱδρυτής τῆς «ὁμοιοπαθητικῆς» ἦταν ὁ Γερμανός
Samuel Friedrich Hanehmann, ἰατρός (1755-1843), ὁ ὁποῖος διετύπωσε τίς
θεωρητικές ἀρχές τῆς μεθόδου αὐτῆς στό σύγγραμμά του «Ὄργανον τῆς
θεραπευτικῆς τέχνης»[1] («Ὄργανον»,
εἰς τό ἑξῆς), τό ὁποῖον ἐξεδόθη ἐπανειλημμένες φορές. Στό «Ὄργανον»
περιλαμβάνονται διακόσιοι ἐνενήντα ἕνας (291) «ἀφορισμοί» μέ τούς
ὁποίους διατυπώνονται οἱ γενικές ἀρχές τῆς «ὁμοιοπαθητικῆς» καί τό
φιλοσοφικό της ὑπόστρωμα.
Στό «Ὄργανον» ἀνευρίσκεται εἰδικότερη ἀναφορά καί
ἐπεξήγηση πού ἀφορᾶ στίς ἀκόλουθες θεμελιώδεις ἔννοιες τῆς
«ὁμοιοπαθητικῆς»: «ζωτική δύναμη», «μιάσματα» καί «χαρακτήρας» ἤ
«προσωπικότητα» τῶν χορηγουμένων ὁμοιοπαθητικῶν φαρμάκων. Πληροφορίες
γιά τίς ἰδιότητες καί τίς ἐνδείξεις χορηγήσεως τῶν ὁμοιοπαθητικῶν
φαρμάκων ἀνευρίσκονται στίς διάφορες φαρμακολογίες τῆς
«ὁμοιοπαθητικῆς», "Materia Medica" (Ἰατρική Ὕλη), οἱ ὁποῖες ἔχουν
συνταχθεῖ ἀπό παλαιότερους καί νεώτερους διδασκάλους τῆς μεθόδου αὐτῆς.
1. Βασικές ἀρχές στήν «ὁμοιοπαθητική» κατά τόν Hahnemann.
A. Oι παθήσεις των ανθρώπων δεν βασίζονται σε υλικό ερέθισμα, δηλαδή σε
νοσογόνο ύλη, αλλά ότι είναι μόνο πνευματοειδείς (δυναμικές) διαταραχές
της πνευματοειδούς δύναμης πού ζωογονεί το σώμα του ανθρώπου[2].
Β. Για να θεραπεύεις ήπια, γρήγορα, βέβαια και μόνιμα, διάλεγε για κάθε
περίπτωση αρρώστιας ένα φάρμακο, που μπορεί να προκαλέσει όμοια πάθηση
(όμοιον πάθος) σαν αυτό που πρόκειται να θεραπεύσει[3].
Γ. Στον άνθρωπο, σε υγιή κατάσταση, κυριαρχεί απεριόριστα η
πνευματοειδής ζωτική δύναμη, που σαν δύναμη ζωογονεί το υλικό σώμα
(οργανισμό) και κρατά όλα τα μέρη του σε αξιοθαύμαστη αρμονική
λειτουργία ζωής (αφορισμός 9)[4].
Δ. Οι φυσικές ουσίες είναι φάρμακα εφόσον έχουν τη δύναμη να αλλάξουν
την κατάσταση υγείας του ανθρώπου με δυναμική, πνευματοειδή επίδραση επί
της πνευματοειδούς ζωτικής αρχής (αφορισμός 11α)[5].
Ε. Η επίδραση των φαρμάκων γίνεται δυναμικά, χωρίς καμιά μετάδοση υλικών μορίων της φαρμακευτικής ύλης (αφορισμός 11α)[6].
ΣΤ. Η φαρμακευτική δύναμη δεν βρίσκεται στα υλικά μόρια ... Η
φαρμακευτική δύναμη βρίσκεται μάλλον στο διαβρεγμένο σφαιρίδιο ή στη
διάλυσή του...η οποία απελευθερώνεται από τη φαρμακευτική ύλη... Είναι
μάλιστα τόσο δραστικότερη, όσο πιο ελεύθερη και πιο άυλη έγινε με τη
δυναμοποίηση (αφορισμός 11α) [7].
Ζ. Στά φάρμακα υπάρχει στην εσωτερική τους φύση λανθάνουσα πνευματοειδής
δύναμη, που μεταβάλλει την κατάσταση υγείας των ανθρώπων και θεραπεύει
συνεπώς αρρώστιες (αφορισμός 20)[8].
Η. Το φάρμακο με την πρόκληση μιας κάποιας τεχνητής νοσηρής κατάστασης
εξουδετερώνει και εξαλείφει τα υπάρχοντα συμπτώματα, δηλαδή την προς
θεραπεία αρρώστια (αφορισμός 22)[9].
Θ. Η ψώρα είναι η γενεσιουργός βασική αιτία σχεδόν όλων των άλλων συχνών, ασφαλώς αμέτρητων μορφών ασθενείας (αφορισμός 80)[10].
Ι. Δεν είναι δυνατός άλλος τρόπος, με τον οποίον θα μπορούσε κανείς να
πληροφορηθεί τις χαρακτηριστικές επιδράσεις των φαρμάκων...από το να
δώσει κανείς στους υγιείς ανθρώπους δοκιμαστικά τα διάφορα φάρμακα σε
μέτριες ποσότητες, για να πληροφορηθεί ποιες αλλοιώσεις συμπτώματα και
ενδείξεις της δράσης τους προκαλεί ξεχωριστά το καθένα στην κατάσταση
υγείας σώματος και ψυχής αφορισμός 108)[11].
ΙΑ. Είναι απαραίτητο να διεγερθή τόσο η δύναμη που υπάρχει στην ουσία
που επιδρά, όσο και η ικανότητα της πνευματοειδούς δύναμης (ζωτική
αρχή), που ζωοποιεί τον οργανισμό (αφορισμός 117)[12].
ΙΒ. Κάθε φαρμακευτική ουσία πρέπει να χορηγείται εντελώς μόνη, τελείως
καθαρή, χωρίς πρόσμιξη οποιασδήποτε ετερογενούς ουσίας (αφορισμός 124)[13].
ΙΓ. Με το κατάλληλο τρίψιμο και τις κρούσεις στις φαρμακευτικές ουσίες
αναπτύσσονται απίστευτα οι λανθάνουσες και κατά κάποιο τρόπο κοιμώμενες
στη φυσική κατάσταση των ουσιών δυνάμεις και γίνονται δραστικότερες
(αφορισμός 128)[14].
ΙΔ. Αν...ο γιατρός αφήσει να επιδράσει στον άρρωστο τεχνητή δύναμη
(ομοιοπαθητικό φάρμακο) ικανή να προκαλέσει στη ζωτική αρχή πολύ όμοια
νοσηρή διαταραχή, η οποία πάντοτε, ακόμη και σε πολύ μικρή δόση,
υπερέχει σε ενέργεια από την όμοια φυσική αρρώστια, τότε κατά τη
διάρκεια της επίδρασης της ισχυρότερης αυτής όμοιας τεχνητής αρρώστιας, η
ζωτική αρχή χάνει την αίσθηση του αρχικού νοσηρού παράγοντα (αφορισμός
148)[15].
ΙΕ. ...Δεν υπάρχει ισχυρή φαρμακευτική ύλη, που να μην διαταράσσει πολύ
αισθητά τη συναισθηματική και ψυχική κατάσταση του υγιούς ανθρώπου, στον
οποίο δοκιμάζεται κάθε φάρμακο (αφορισμός 212)[16].
ΙΣΤ. Ό,τι έχω να διδάξω για τη θεραπεία των διανοητικών και ψυχικών
νοσημάτων...αυτές θεραπεύονται κατά τον ίδιο τρόπο και καθόλου
διαφορετικά από τις άλλες αρρώστιες (αφορισμός 214)[17].
ΙΖ. Όλες σχεδόν οι ονομαζόμενες διανοητικές και ψυχικές αρρώστιες δεν
είναι τίποτε άλλο από σωματικές αρρώστιες...(αφορισμός 215)[18].
ΙΗ. Για να εξασφαλιστεί ότι ο αναρρώσας δεν θα περιπέσει πάλι σε όμοια
ψυχική πάθηση (που είναι όμως πολύ εύκολο), πρέπει να υποβληθεί σε
ριζική αντιψωρική θεραπεία (ίσως και σε αντισυφιλιδική)-αφορισμός 227[19].
ΙΘ. Η υπεροχή της ομοιοπαθητικής πουθενά δεν εμφανίζεται με ένα τόσο
θριαμβευτικό φως, εκτός από τις παλιές ψυχικές και διανοητικές
ασθένειες, οι οποίες αρχικά είχαν προέλθει από σωματικές αρρώστιες ή και
συγχρόνως με αυτές (αφορισμός 230)[20].
Κ. Η ομοιοπαθητική θεραπευτική τέχνη αναπτύσσει σε ανήκουστο...βαθμό τις
εσωτερικές πνευματοειδείς φαρμακευτικές δυνάμεις των πρώτων
υλών...ακόμη μάλιστα και στις φυτικές ουσίες που δεν έχουν χαρακτηριστεί
σαν φαρμακευτικές, παράγονται διά τριβής και δόνησης φυσιολογικές και
παθογενετικές δυνάμεις, που μεταβάλλουν την κατάσταση υγείας του
οργανισμού (αφορισμός 269α)[21].
ΚΑ. Τι το παράξενο, λοιπόν, αν οι τωρινοί φυσικοί και γιατροί (αγνοώντας αυτά) δεν πίστευαν μέχρι τώρα στη μαγική (ἡμέτερη
ἡ ὑπογράμμιση) ιαματική δύναμη των φαρμάκων που παρασκευάστηκαν
(δυναμοποιήθηκαν) σύμφωνα με την ομοιοπαθητική θεωρία και
χρησιμοποιήθηκαν σε ελάχιστες δόσεις;(αφορισμός 269α)[22].
ΚΒ. ...Γίνεται απόλυτα πιθανόν ότι με αυτόν τον τρόπο δυναμοποιήσεων η
ύλη (ανάπτυξη της αληθινής εσωτερικής φαρμακευτικής της φύσης) διαλύεται
ολοσχερῶς στη δική της ατομική πνευματοειδή φύση και γι' αυτό στη
φυσική της κατάσταση, μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελείται πραγματικά μόνο
από αυτήν την ανεξέλικτη πνευματοειδή ουσία (αφορισμός 270ζ)[23].
2. Ἐπιπρόσθετες φιλοσοφικές ἀπόψεις περί τῆς «ὁμοιοπαθητικῆς».
Α. Τά τρία ἐπίπεδα τοῦ ἀνθρώπου.
Τό ἀνθρώπινο ὄν εἶναι ἕνα ἑνιαῖο σύνολο πού ἐνεργεῖ...μέσα ἀπό τρία
ξεχωριστά ἐπίπεδα: τό διανοητικό, τό συγκινησιακό καί τό
σωματικό...πάντα ὅμως ὑπάρχει μία δυναμική ἀλληλεπίδραση μεταξύ τῶν
τριῶν ἐπιπέδων[24]. Τό διανοητικό ἐπίπεδο εἶναι τό πιό σημαντικό γιά τήν ὕπαρξη ἑνός ἀτόμου[25]. Τό συγκινησιακό ἐπίπεδο ἔρχεται δεύτερο σέ σπουδαιότητα μετά τό διανοητικό[26]. Σημεῖα ἤ συμπτώματα ἑνός νοσογόνου ἐρεθίσματος ἐμφανίζονται σέ ἕνα ἤ περισσότερα ἀπό τά τρία ἐπίπεδα τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης[27].
Β. «Ζωτική δύναμη».
Κάποια ζωοποιός δύναμη ἤ ἀρχή μπαίνει στόν ὀργανισμό τή στιγμή τῆς
σύλληψης, κατευθύνει ὅλες τίς λειτουργίες τῆς ζωῆς καί κατόπιν φεύγει
τήν ὥρα τοῦ θανάτου[28].
Ἡ ζωτική δύναμη...γεννᾶ τίς σκέψεις καί τή δημιουργικότητα...Ἡ
βιταλιστική σχολή πίστευε ὅτι αὐτή ἡ ζωτική δύναμη συνδέει τό ἄτομο μέ
τήν ὑπέρτατη Ἁρμονία τοῦ Σύμπαντος[29].
Οἱ ἰδιότητες τῆς ζωτικῆς δύναμης ἤ «στοιχειώδους οὐσίας» κατά τόν
J.T.Kent εἶναι οἱ ἀκόλουθες: α. ...εἶναι προικισμένη μέ μορφοποιητικό
νοῦ...ἐνεργώντας μέ εὐφυῆ τρόπο β. Διαπερνᾶ τό σύνολο τῆς ὑλικῆς
ὑπόστασης...γ. Ὁποιαδήποτε κίνηση ὀφείλεται στή στοιχειώδη οὐσία...εἶναι
δημιουργική, διαρκῶς οἰκοδομεῖ καί ἀνοικοδομεῖ τό σῶμα[30].
Ἡ ἀσθένεια εἶναι πάντα ἀπό τή φύση της πρωταρχικά ὑπόθεση
ἐνεργειακή, ὅπως καί ἡ ἀνάρρωση, καί γιά νά ὑπάρξει θεραπεία πρέπει νά
ἐπέλθει μία κατάσταση ἰσορροπίας σέ δυναμικό ἐπίπεδο[31]...περαιτέρω
διατυπώνεται ἡ ὑπόθεση ὅτι ἡ συμπεριφορά τῆς ζωτικῆς δύναμης εἶναι
ἀνάλογη μέ τή συμπεριφορά τῶν ἠλεκτρομαγνητικῶν πεδίων[32].
Ὅταν ὁ ὀργανισμός ἐκτίθεται σ' ἕνα ἐρέθισμα, εἴτε νοσογόνο εἴτε
θεραπευτικό, τό πρῶτο πού συμβαίνει εἶναι μιά μεταβολή τῆς δονητικῆς
συχνότητας στό δυναμικό πεδίο[33].
Ἡ δύναμη εἶναι συνώνυμη τοῦ ἠλεκτροδυναμικοῦ πεδίου τοῦ σώματος καί
συνεπῶς ὑπόκειται στίς γενικές ἀρχές τῆς φυσικῆς...τό πεδίο αὐτό
καθορίζεται ἀπό ὅρους κυμάτων[34]. Ὅταν ἀρρωσταίνει ὁ ὀργανισμός, τό πρῶτο πού διαταράσσεται εἶναι τό δυναμικό-ἠλεκτρομαγνητικό πεδίο τοῦ σώματος...[35].
Γ. Περί τῶν «Μιασμάτων».
Τό μίασμα εἶναι μία προδιάθεση γιά τή χρόνια ἀσθένεια...ἡ ὁποία
διαβιβάζεται ἀπό γενιά σέ γενιά καί μπορεῖ νά ἐπηρεαστεῖ εὐεργετικά ἀπό
τό ἀντίστοιχο "nosode", τό ὁποῖο ἔχει παρασκευαστεῖ ἤ ἀπό παθολογικούς
ἱστούς ἤ ἀπό τό κατάλληλο φάρμακο ἤ ἀπό ἐμβόλιο[36].
Σύμφωνα μέ τόν Hahnemann, τά μιάσματα εἶναι τό ψωρικό, τό συφιλιδικό
καί τό συκωτικό. Τό ψωρικό μίασμα εἶναι τό πιό παλιό, τό πιό ἐξαπλωμένο
παγκοσμίως, τό πιό καταστροφικό...πού γιά πολλές χιλιάδες χρόνια ἔχει
βασανίσει τήν ἀνθρωπότητα...καί ἔχει γίνει ἡ πηγή χιλιάδων, ἀπίστευτων
...(μή ἀφροδισίων) νοσημάτων[37].
Ὁ Hahnemann, σάν δεύτερο μίασμα πού ἐπηρέασε τό ἀνθρώπινο εἶδος,
θεώρησε τό Συφιλιδικό... Ὁ Hahnemann πίστευε ὅτι οἱ ἀσθενεῖς, πού φέρουν
τό Συφιλιδικό Μίασμα, τό ἔχουν ἀποκτήσει εἴτε μετά ἀπό δική τους
προσβολή ἀπό σύφιλη ἤ κληρονομικά ἀπό κάποιον προσβληθέντα πρόγονο -τά
χαρακτηριστικά τοῦ ὁποίου μεταφέρονται ἀπό γενεά σέ γενεά.Τό τρίτο
μίασμα τοῦ Hahnemann ἦταν τό Συκοτικό γιά τό ὁποῖο θεώρησε ὅτι προῆλθε
ἀπό τή γονόρροια, πού τήν παρουσίασε εἴτε ὁ ἴδιος ὁ ἀσθενής εἴτε κάποιος
πρόγονός του[38].
Δ. «Ζωτική δύναμη» καί «ὁμοιοπαθητική» θεραπευτική προσέγγιση.
Σύμφωνα μέ τούς διδασκάλους τῆς «ὁμοιοπαθητικῆς» ἡ
δραστηριοποίηση τοῦ ἀμυντικοῦ μηχανισμοῦ γίνεται στό «δυναμικό ἐπίπεδο»
(τό ὁποῖο ταυτίζουν μέ τή «ζωτική δύναμη»)· κατ' αὐτούς, λοιπόν, εἶναι φανερό ὅτι ἡ λογικότερη θεραπευτική ἐνέργεια θά ἦταν νά ἐνδυναμώσουμε αὐτό τό ἐπίπεδο[39].
Ἡ καλύτερη θεραπευτική προσέγγιση εἶναι ὁ θεραπευτικός παράγοντας νά
ἐπιδράσει κατ' εὐθεῖαν στό ἠλεκτρομαγνητικό πεδίο καί ἔτσι νά
ἐνδυναμώσει ἄμεσα τόν ἀμυντικό μηχανισμό...Σήμερα μόνο τρεῖς τέτοιες
θεραπευτικές μέθοδοι εἶναι πλατιά γνωστές. Μία εἶναι ὁ βελονισμός[40]...Μία ἄλλη θεραπευτική μέθοδος πού μπορεῖ νά ἐπηρεάσει ἄμεσα τό δυναμικό ἐπίπεδο εἶναι ἡ «δι' ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν» ἀπό ἕνα ὑψηλῆς πνευματικῆς στάθμης ἄτομο καί ἡ τρίτη μέθοδος μέ τήν ὁποία διεγείρεται ἄμεσα τό δυναμικό ἐπίπεδο εἶναι διά τῆς χορηγήσεως «δυναμοποιημένου» ὁμοιοπαθητικοῦ φαρμάκου[41].
3. Ἡ ἄποψη τῆς «ὁμοιοπαθητικῆς» γιά τόν τρόπο δράσεως τῶν «ὁμοιοπαθητικῶν» φαρμάκων.
Ὁ Hahnemann ἀνακάλυψε ὅτι σέ κάθε οὐσία στή φύση ὑπάρχει κρυμμένη κάποια ἐσωτερική ζωή[42].
Ὁ ἴδιος ὑπεστήριζε ὅτι, χορηγώντας σέ ὑγιεῖς ἀνθρώπους δοκιμαστικά τά
διάφορα ὁμοιοπαθητικά φάρμακα σέ μέτριες ποσότητες, μπορεῖ νά
πληροφορηθεῖ κάποιος τά συμπτώματα πού αὐτά προκαλοῦν καί τίς ἐνδείξεις
δράσης τους (ἀφορισμός 108)[43].
Γιά νά ἔχουμε θεραπευτικά ἀποτελέσματα πού θά διαρκέσουν,...πρέπει νά
ἐλευθερώσουμε τήν ἐνέργεια πού περιέχεται μέσα στήν οὐσία μέ ἕνα τέτοιο
τρόπο, πού νά μπορεῖ πιό εὔκολα νά ἐπιδράσει στό δυναμικό ἐπίπεδο τοῦ
ὀργανισμοῦ. Σ' αὐτό τό σημεῖο ὁ Χάνεμαν ἔδωσε τή δεύτερη ἐμπνευσμένη
προσφορά του στήν Ἰατρική εἰσάγοντας τήν τεχνική τῆς δυναμοποίησης[44]...Tότε,
μέ κάποιο τρόπο πού δέν ξέρουμε, ἔφθασε στήν τεχνική νά προσθέτει
κινητική ἐνέργεια στά διαλύματα μέ τό «τράνταγμα» ἤ τή «δόνηση». Αὐτό τό
συνδυασμό δόνησης καί διαδοχικῆς ἀραίωσης ὁ Χάνεμαν τόν ὀνόμασε
«δυναμοποίηση»[45]. Σημειωτέον ὅτι ὁ Hahnemann ὑποστηρίζει ὅτι ἡ τεχνική αὐτή τοῦ ἀποκαλύφθηκε ἀπό τόν Θεόν![46]
Μέ κάποιον τρόπο οἱ ἐπαναλαμβανόμενες διαλύσεις καί δονήσεις
τῶν ὁμοιοπαθητικῶν φαρμάκων ἀπελευθερώνουν ἕνα μεγάλο ποσό ἐνέργειας
πού ἐνυπάρχει στό ἐσωτερικό τῆς οὐσίας[47]...Οἱ δονήσεις θά πρέπει νά μεταβιβάζουν κάποια ἐνέργεια ἀπό τήν ἀρχική στήν οὐδέτερη ὕλη τοῦ διαλύτη[48].
Τόν Χάνεμαν ἀπασχολοῦσε τό γεγονός ὅτι τά φάρμακα πού διέλυε μποροῦσαν
νά θεραπεύσουν μόνον ἄν ἦταν «δυναμοποιημένα» καί...ὅτι ἀπό τή στιγμή
πού ἦταν «δυναμοποιημένα», δέν ἦταν ἀπαραίτητο νά περιέχουν οὔτε ἴχνος
τῆς ἀρχικῆς οὐσίας[49].
4. Ἀπόδειξη οὐσίας-Proving (πειραματισμός μέ τόν ὁποῖον ἀναδεικνύεται ὁ «χαρακτήρας» ἤ ἡ «προσωπικότητα» τῆς οὐσίας).
Ὁ Χάνεμαν κατέληξε στό συμπέρασμα ὅτι μιά οὐσία, ἡ ὁποία
μπορεῖ νά δημιουργήσει συμπτώματα σ' ἕνα ὑγιές ἄτομο,μπορεῖ τά ἴδια
συμπτώματα νά τά θεραπεύσει στόν ἄρρωστο[50]. Αὐτή ἡ γνώση εἶναι ὁ ἀκρογωνιαῖος λίθος τῆς Ὁμοιοπαθητικῆς ἐπιστήμης:Similia similibus curentur ὅπως εἶχε τονίσει ὁ Χάνεμαν[51].
Ὁ σκοπός τῆς διεξαγωγῆς proving (πειραματισμοῦ) μιᾶς οὐσίας εἶναι νά
καταγραφεῖ τό σύνολο τῶν νοσηρῶν συμπτωμάτων πού δημιουργεῖ ἡ οὐσία αὐτή
σέ ὑγιῆ ἄτομα· αὐτό τό σύνολο θά ἀποτελέσει κατόπιν τίς θεραπευτικές
ἐνδείξεις, γιά νά συνταγογραφηθεῖ ἡ θεραπευτική αὐτή οὐσία στό ἄρρωστο
ἄτομο[52].
Μέ τά provings (πειραματισμούς) ἀποκτᾶται μιά αἴσθηση τῆς «οὐσίας» ἤ
τῆς «ψυχῆς» ἤ τῆς «προσωπικότητας» τοῦ φαρμάκου κατά τόν Kent[53] καί ἔχει τοιουτοτρόπως δημιουργηθῆ ἡ «ὁμοιοπαθητική» φαρμακολογία.
5. «Ὁμοιοπαθητική» Θεραπευτική.
Σύμφωνα πάντοτε μέ τήν ἐμπειρία τῶν ὁμοιοπαθητικῶν,
ἀπό τούς ἀντίστοιχους πειραματισμούς σέ ὑγιεῖς μετά τή χορήγηση
διαφόρων οὐσιῶν, παρατηροῦνται συμπτώματα διανοητικά, συγκινησιακά καί
σωματικά. Μέ βάση τήν ἀνωτέρω ἐμπειρία καί τό βασικό νόμο τῆς«Ὁμοιοπαθητικῆς» -Similia similibus curentur- χορηγοῦνται «δυναμοποιημένες» οἱ
ἀντίστοιχες οὐσίες (ὁμοιοπαθητικά φάρμακα) γιά θεραπεία τῶν ἀντίστοιχων
συμπτωμάτων ἐπί ἀσθενῶν.Οἱ ἀσκοῦντες τήν ὁμοιοπαθητική θεωροῦν ὅτι «ἡ
ὁμοιοπαθητική...ἀσχολεῖται ὄχι μόνο μέ τή φυσική ἀλλά καί τήν
πνευματική ἀνέλιξη τοῦ ἀνθρώπου -ἡ ὁμοιοπαθητική σώζει πραγματικά ψυχές
μέ αὐτόν τόν τρόπο...Ἡ ὁμοιοπαθητική μέσα ἀπό αὐτήν τή διαδικασία βοηθᾶ
τόν ἄνθρωπο νά ἔλθει σέ ἐπαφή μέ τόν Θεό»[54].
Στή συνέχεια ἀκολουθοῦν ὁρισμένα παραδείγματα μέ τά ὁποῖα
ἀναδεικνύεται ἡ «ψυχή» ἤ ἡ «οὐσία» ἤ ὁ «χαρακτήρας» ἤ ἡ «προσωπικότητα»
διαφόρων οὐσιῶν. Τά συμπτώματα, τά ὁποῖα προέρχονται ἀπό τό διανοητικό,
συναισθηματικό καί σωματικό ἐπίπεδο τοῦ ἀνθρώπου, παρατηροῦνται μετά
πειραματική χορήγηση τῶν διαφόρων οὐσιῶν σέ ὑγιεῖς (provings). Οἱ
ὁμοιοπαθητικοί ἰσχυρίζονται ὅτι θεραπεύουν τούς ἀσθενεῖς, οἱ ὁποῖοι
ἐκδηλώνουν παρόμοια συμπτώματα μέ ἐκεῖνα τοῦ «χαρακτήρα» τῶν
ὁμοιοπαθητικῶν φαρμάκων, μέ τή χορήγηση τῶν ἀντίστοιχων ὁμοιοπαθητικῶν
φαρμάκων.
- Aconite (Monkshood): Χορηγεῖται ἐπί συνδυασμοῦ ξαφνικοῦ, ἀγωνιώδους φόβου ἐπικείμενου θανάτου, ἐπί διαφόρων καταστάσεων πανικοῦ, οἱ ὁποῖες συνοδεύονται ἀπό ξαφνικές, ἔντονες ἐκτακτοσυστολές, ἐρυθρότητος προσώπου, ἑτερόπλευρης αἱμωδίας, αἰσθήματος λιποθυμίας, ἐφίδρωσης, τρόμου, ἰλίγγου καί δύσπνοιας, ἔντονης νευρικότητας, ἀκαθησίας καί ἔντονης δίψας γιά κρύο νερό.[55]
- Argentum Nitricum (Nitrate of silver): Xoρηγεῖται ἐπί συνδυασμοῦ ἐξαιρετικῆς ἀνησυχίας γιά θέματα ὑγείας, φόβου θανάτου...παρορμητικῆς συμπεριφορᾶς, ἐπί διαφόρων φοβιῶν, διαρροιῶν καί συχνοουρίας ἀγχώδους αἰτιολογίας, θορυβωδῶν ἐρυγῶν κ.τ.λ...[56].
- Arsenicum Album (Arsenic trioxide): Xoρηγεῖται ἐπί συνδυασμοῦ ἀνασφαλείας -κυρίως γιά θέματα ὑγείας- ...φόβου θανάτου, φόβου νά παραμείνη μόνος, ἄγχους ἐν συνδυασμῶ μέ ἀνησυχία καί μεγάλη σωματική ἐξάντληση, ἐγωϊσμοῦ, κριτικῆς διάθεσης γιά ἄλλους καί τόν ἑαυτό του, ἀσθματικῆς ἀναπνοῆς πού ἐπιδεινώνεται μέ τήν κατάκλιση...Ἐπιδείνωση μετά τά μεσάνυκτα[57].
- Calcarea Carbonica (Carbonate of Lime): Χορηγεῖται ἐπί συνδυασμοῦ πολλῶν διαφορετικῶν φόβων (π.χ. ὅτι εἶναι ἀθεράπευτα ἀσθενής, ὅτι θά τρελλαθῆ, ὅτι παρακολουθεῖται, ὅτι εἶναι καρδιοπαθής ἤ καρκινοπαθής) καί ἐπί περιδεοῦς συνειδήσεως[58].
- Canabis Indica (Hashish): Χορηγεῖται ἐπί συνδυασμοῦ ψευδαισθήσεων ὅλων τῶν εἰδῶν, φόβου ἀσθενείας, διανοητικῆς συγχύσεως, ἐπί ἀδυναμίας νά συνεχίση τόν εἱρμό τῶν σκέψεών του, ἐπί ὑπερβολοκῆς πολυλογίας, ἐπί αἰσθήσεως ὅτι τμήματα τοῦ σώματός του ἐπιπλέουν (ἡ Μαριχουάνα ἀποσπᾶ τό «αἰθερικό σῶμα» -τήν «ψυχή»- ἀπό τό φυσικό σῶμα) -γεγονός τό ὁποῖο τοῦ προξενεῖ πανικό- ἐπί δίψας καί ἐπί ὑπερβολικῆς πείνας καί ἐπί ηὐξημένης σεξουαλικῆς ἐπιθυμίας[59].
- Lycopodium (Club Moss): Xoρηγεῖται ἐπί συνδυασμοῦ ἐλλείψεως αὐτοεκτιμήσεως, εὐθυνοφοβίας, φόβου παραμονῆς μόνου/ης στό σπίτι, μετεωρισμοῦ κοιλίας (μέ ἐρυγές καί φύσες), ἐρωτικῆς ἀσυδοσίας, ἀνικανότητος ὀφειλομένης σέ σεξουαλικές καταχρήσεις καί σέ πρώϊμη ἐκσπερμάτωση[60].
- Lachesis (Bushmaster of Surucucu): Xoρηγεῖται ἐπί συνδυασμοῦ ἰδεῶν ἰσχυρῆς, ἀγωνιώδους, ἀτεκμηρίωτης καί ἐμπαθοῦς ζηλοτυπίας, ἡ ὁποία μπορεῖ νά φθάση μέχρι τήν παράνοια, ἰδεῶν ὅτι τό ἄλλο πρόσωπο τοῦ ἀνήκει, πολυλογίας μέ ἐναλλαγή θεμάτων, φόβου φιδιῶν καί καρδιακῶν νόσων, ἀνωμαλιῶν ἀναπνοῆς κατά τή διάρκεια τοῦ ὕπνου...[61].
- Hyoscyamus (Henbane): Χορηγεῖται ἐπί συνδυασμοῦ κρυπτόμενης, ἀθεμελίωτης ζηλοτυπίας, ζηλοτυπίας μέ βίαιες ἐκρήξεις καί ἐπιθυμίας διάπραξης φόνου, ζηλοτυπίας μέχρι παράνοιας, φόβων ὅτι θά δηλητηριασθῆ, ἀσθενειῶν προκαλουμένων ἀπό ζηλοτυπία, πολυλογίας, ἀναισχυντίας καί παιχνιδιῶν μέ τά ἴδια γεννητικά ὄργανα[62].
- Nux Vomica (Poison Nut): Xoρηγεῖται ἐπί συνδυασμοῦ εὐερεθιστότητος, διαθέσεως για φιλονικία, ἀνταγωνιστικότητος, ἀνυπομονησίας...ηὐξημένης σεξουαλικῆς ἐπιθυμίας καί κακοήθους καί βίαιης ζηλοτυπίας[63]. Ὁ συγγραφεύς ἀναφέρει ὅτι ἐθεράπευσε «λεσβία» χορηγώντας της Nux Vomica σέ ἀραίωση 10Μ[64].
- Μedorrhinum (Gonorrheal virus -sic-): Xoρηγεῖται ἐπί συνδυασμοῦ ἐμπαθοῦς, ὑπερσεξουαλικῆς προσωπικότητος -χωρίς συναισθηματικές δεσμεύσεις-, ἐπί «ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι ἀποδίδουν καλύτερα τήν νύκτα», ἐπί φόβου ὅτι κάποιος εὑρίσκεται πίσω τους. Ὁ τύπος μέ χαρακτηριστικά γνωρίσματα Μedorrhinum κινεῖται σέ ὅλα τά ἐπίπεδα σέ ἀκραῖα ἀντιτιθέμενα ὅρια[65].
- Ignatia (St. Ignatius bean): Χορηγεῖται ἐπί συνδυασμοῦ σιωπηλῆς λύπης, ἡ ὁποία εἶναι ἀποτέλεσμα ἐρωτικῆς ἀπογοητεύσεως, εὐμετάβλητης διαθέσεως, ἐπί προσώπων μέ συμπτώματα ἀπό τό νευρικό σύστημα καί ἐπί ἀσθενῶν μέ περιοδική, ἀνεξέλεγκτη καί ἀδικαιολόγητη ζήλεια[66].
- Stramonium (Thorne-apple): Χορηγεῖται ἐπί συνδυασμοῦ παραληρήματος, ἀνεξέλεγκτης συμπεριφορᾶς, ἰσχυρῶν νυκτερινῶν φόβων, ἐμέτων μετά τήν ἔγερση ἀπό τό κρεββάτι. Χορηγεῖται ἐπίσης ἐπί ζηλοτυπίας βίαιης, ἀνεξέλεγκτης καί ἐκρηκτικῆς, σέ βαθμό πού μπορεῖ νά διαπράξη φόνο. Ἐπίσης χορηγεῖται ἐπί κακοήθους, βίαιης, ἐπιθετικῆς, μή ἐλεγχόμενης ἀναδύσεως τοῦ ὑποσυνειδήτου.[67]
- Gallium Acidum (Gallic acid): Χορηγεῖται ἐπί παιδικῆς ζήλειας μέ μή ἐλεγχόμενη συμπεριφορά[68].
- Sulfur: Xoρηγεῖται ἐπί ἐγωϊστῶν, οἱ ὁποῖοι νομίζουν ὅτι γνωρίζουν τά πάντα.[69]
- Platinum: Ὁ συγγραφεύς ἀναφέρει ὅτι ἐθεράπευσε ἀσθενῆ μέ τή χορήγηση Platinum, ἡ ὁποία ἔπασχε ἀπό αἴσθημα ἀνωτερότητας, ὁπότε τό ἐγώ της «ξεφούσκωσε»[70].
Ἀντίθετη ἄποψη γιά τίς θεραπευτικές δυνατότητες τῆς
Ὁμοιπαθητικῆς ἔχει ὁπωσδήποτε ἡ κλασσική, συμβατική ίατρική, ἡ ὁποία διά
τοῦ παγκοσμίως γνωστοῦ ἰατρικοῦ περιοδικοῦ Lancet ( vol. 366,
Issue 9487, 27 August- 2 September 2005, p. 690, 705-706) ἀπεφάνθη ὅτι
δέν ὠφελεῖ ἡ «ὁμοιοπαθητική» θεραπευτική καί ὅτι τά κλινικά της
ἀποτελέσματα εἶναι ὅπως ἐκεῖνα τῶν εἰκονικῶν φαρμάκων ( placebo effect).
6. Ἐπισημάνσεις ἀπό τίς βασικές ἀρχές τῆς «ὁμοιοπαθητικῆς».
Α. Ἡ ὁμοιοπαθητική θεραπευτική βασίζεται στήν ὑπόθεση περί ὑπάρξεως τῆς ζωτικῆς δυνάμεως, ἡ ὁποία ζωογονεῖ τό σῶμα καί διατηρεῖ ὑγιῆ τόν ἄνθρωπο.
Β. Ἡ νόσος εἶναι ἀπόρροια δυναμικῶν πνευματοειδῶν ἐπιδράσεων, οἱ ὁποῖες διαταράσσουν τήν ἐνστικτώδη δύναμη τῆς πνευματοειδοῦςζωτικῆς ἀρχῆς.
Γ. Προκειμένου νά ἀποκατασταθῆ ἡ ὑγεία, πρέπει νά ἀποκατασταθῆ ἡ διαταραχή, ἡ ὁποία ἐπῆλθε στή ζωτική δύναμη· ἡ ἀποκατάσταση αὐτή θεωρεῖται ὅτι ἐπιτυγχάνεται μέ τή χορήγηση ὁμοιοπαθητικῶν φαρμάκων.
Δ.Θεμελιώδης πεποίθηση καί εἰσήγηση τῆς ὁμοιοπαθητικῆς
θεραπευτικῆς εἶναι νά θεραπεύονται τά νοσηρά συμπτώματα μέ τήν πρόκληση
παρόμοιων νοσηρῶν συμπτωμάτων -similia similibus curentur.
Ε. Ἡ τεχνητή πρόκληση τῶν νοσηρῶν συμπτωμάτων (ἡ ὁποία
ἐπιτυγχάνεται μέ τή χορήγηση τῶν ὁμοιοπαθητικῶν φαρμάκων)
«διαταράσσει» ἰσχυρότερα τήν ἤδη «διατεταραγμένη» ζωτική δύναμη, ἀλλά θεωρεῖται ὅτι μέ τόν τρόπο αὐτό ἐπιτυγχάνεται ἡ ἐκ νέου ρύθμισή της.
ΣΤ. Οἱ θεραπευτικές ἰδιότητες τῶν ὁμοιοπαθητικῶν φαρμάκων ἀνακαλύπτονται μέ τήν πειραματική χορήγηση (proving) σέ μέτριεςποσότητες τῶν φαρμάκων αὐτῶν σέ ὑγιεῖς. Τά φάρμακα αὐτά προκαλοῦν διάφορα συμπτώματα καί ἀπό τά τρία ἐπίπεδα (διανοητικό,
συναισθηματικό, σωματικό) τοῦ ἀνθρώπου. Τά προκαλούμενα συμπτώματα
συνιστοῦν τόν «χαρακτήρα» ἤ τήν «προσωπικότητα» ἤ τήν «ψυχή» ἤ τήν
«οὐσία» τοῦ φαρμάκου, γνωρίσματα, τά ὁποῖα ἔχουν ἀντιστοιχία πρός
ὁρισμένο ἄνθρώπινο τύπο. Ἐάν, π.χ., ἕνα πειραματικῶς χορηγούμενο
φάρμακο προκαλεῖ (σέ ὑγιῆ) κεφαλαλγία, τότε αὐτό θεωρεῖται τό
ὁμοιοπαθητικό φάρμακο ἐκλογῆς γιά χορήγηση σέ πάσχοντα ἀπό κεφαλαλγία
ἀσθενῆ.
Ζ. Θεωρεῖται ὅτι τά ὁμοιοπαθητικά φάρμακα καθίστανται δραστικά μόνον ἀφοῦ ὑποστοῦν «δυναμοποίηση». Ἡ δυναμοποίηση συνίσταται
στήν προοδευτική, μηχανική ἀνατάραξη τῶν διαλυμάτων ἤ τῶν ἐναιωρημάτων
τῶν ὁμοιοπαθητικῶν φαρμάκων καί στή διαδοχική ἀραίωση αὐτῶν. Σημειωτέον
ὅτι στίς συνήθεις ἀραιώσεις πού δίδονται τά ὁμοιοπαθητικά φάρμακα οὐδέν
σχεδόν μόριο τῆς ἀρχικῆς οὐσίας (ἰατρικῆς ὕλης) περιέχεται ἐντός αὐτῶν.
Θεωρεῖται ἐπίσης ὅτι μέ τή δυναμοποίηση ἡ ἰατρική ὕλη «ἐκπνευματίζεται» καί ἐπιτυγχάνεται ἡἀπελευθέρωση τῆς πνευματοειδοῦς ἰατρικῆς δυνάμεως,
ἡ ὁποία εἶναι ἐγκεκλεισμένη σέ αὐτήν, καθισταμένου τοιουτοτρόπως
δραστικότερου τοῦ ὁμοιοπαθητικοῦ φαρμάκου. Οἱ ὑψηλότατες διαλύσεις
θεωροῦνται στήν «ὁμοιοπαθητική» ὅτι εἶναι οἱ πλέον φορτισμένες μέ τήν ἰατρική δύναμη.
7. Ἡ ὁμοιοπαθητική ὑπό τό πρῖσμα τῆς ἐπιστήμης.
Μερικοί ὁμοιοπαθητικοί ἀρκοῦνται καί
ἀποδέχονται τήν (στερούμενη ἐπιστημονικῶν ἀποδείξεων) πνευματοειδῆ
θεωρία τοῦ Hahnemann σχετικῶς μέ τόν τρόπο δράσεως τῶν ὁμοιοπαθητικῶν
φαρμάκων, ἐνῶ ἄλλοι προσπαθοῦν νά ἀναπτύξουν γιά τό σκοπό αὐτόν
ἐπιστημονικές ἐξηγήσεις· αὐτές περιλαμβάνουν ἀφ' ἑνός μέν τήν (τοπική) θεωρία τῆς μνήμης τοῦ ὕδατος καί ἀφ' ἑτέρου τήν μη-τοπική θεωρία.
Α. Ἡ (τοπική) θεωρία τῆς μνήμης τοῦ ὕδατος ἰσχυρίζεται
ὅτι τό δυναμοποιημένο ὕδωρ σχηματίζει μοριακά δίκτυα («ὑγρούς
κρυστάλλους») ἐγχαραγμένα μέ πληροφορία, ἡ ὁποία ἔχει ἐξαχθεῖ ἀπό τήν
ἰατρική ὕλη, πρίν διαλυθῆ σέ αὐτό. Θεωρεῖται ὅτι τά μοριακά δίκτυα
ἐκδηλώνουν μακροχρόνια σταθερότητα καί ὅτι οἱ θεραπευτικές ἰδιότητες τῶν
ὁμοιοπαθητικῶν φαρμάκων ὀφείλονται στήν παρουσία αὐτῶν τῶν μοριακῶν
δικτύων τοῦ ὕδατος. Ἡ ἔρευνα ὅμως ἔδειξε ὅτι τά μόρια τοῦ ὕδατος δέν
μποροῦν νά σχηματίσουν σταθερά μοριακά συμπλέγματα (δίκτυα) δεδομένου
ὅτι ὁ μέσος χρόνος ζωῆς τους εἶναι ἐξαιρετικά μικρός, ἴσος πρός 50
fempto seconds (10-15 δευτερόλεπτα). Τοιουτοτρόπως, ἡ
συγκράτηση τῶν δυναμοποιημένων μοριακῶν δικτύων τοῦ ὕδατος σέ σταθερή
μορφή ἰσοῦται πρός τόν ἰσχυρισμό ὅτι ἡ μηχανική δόνηση μεταβάλλει τίς
ἐνδογενεῖς ἰδιότητες τοῦ ὕδατος![71]
Β. Ἡ μή-τοπική θεωρία τῆς ἐμπλοκῆς ὑποστηρίζει
ὅτι ἡ δράση τοῦ ὁμοιοπαθητικοῦ φαρμάκου βασίζεται στήν ἀποκαλούμενη
ἐμπλοκή ἀσθενοῦς-ἰατροῦ-φαρμάκου, ἑνός συνδέσμου παρομοίου πρός ἐκεῖνον
πού ἔχει ἐγκατασταθεῖ μεταξύ ὑπο-ατομικῶν σωματιδίων, τά ὁποῖα ἔχουν ἕνα
κοινό παρελθόν. Ἡ χρήση, ὅμως, τῆς θεωρίας τῆς ἐμπλοκῆς ἐκτός τῶν ὁρίων
τῆς κβαντομηχανικῆς ὅπου ἀνήκει, θεωρεῖται ἀντιεπιστημονική καί μή
λογική.[72]
Γ. Σχετικῶς μέ τήν ἀδυναμία ὑπάρξεως φυσικῆς ἐνεργείας στά ὁμοιοπαθητικά φάρμακα
Οἱ βασικές ἀρχές τῆς θερμοδυναμικῆς εἶναι ἀντίθετες μέ τόν ἰσχυρισμό τῶν ὁμοιοπαθητικῶν ὅτι ἡ δυναμοποίηση θά
ἐνεργοποιοῦσε τά ὁμοιοπαθητικά φάρμακα. Ἡ ἐνέργεια μπορεῖ νά παραμείνη
σταθερή μόνον ἐντός ἀπομονωμένων συστημάτων, τά ὁποῖα δέν μποροῦν νά
ἀνταλλάσσουν εἴτε θερμότητα εἴτε ἔργο μέ τό περιβάλλον. Ὅμως, τά
δυναμοποιημένα θεραπευτικά σκευάσματα δέν εἶναι ἀπομονωμένα συστήματα,
ἄρα ἡ ἐνέργεια πού μεταφέρεται στό θεραπευτικό σκεύασμα μέ τή δυναμοποίηση διασκορπίζεται.
Τοιουτοτρόπως, οἱ θεωρίες τῶν ὑποστηρικτῶν τῆς ὁμοιοπαθητικῆς δέν εἶναι
σύμφωνες μέ τούς θεμελιώδεις νόμους τῆς φυσικῆς καί ἑπομένως
ἀποκλείεται ὁποιαδήποτε πιθανότητα ὑπάρξεως φυσικῆς ἐνεργείας στά
ὁμοιοπαθητικά φάρμακα[73].
8. Ὁμοιοπαθητική καί ἰατρική ἔρευνα καί πρακτική.
Προκειμένου νά ἐλεγχθοῦν τά δυνητικά θεραπευτικά
ἀποτελέσματα τῆς ὁμοιοπαθητικῆς, πραγματοποιήθηκε σχετική μελέτη
ἐρευνητικῶν ἐργασιῶν, οἱ ὁποῖες ἔχουν δημοσιευθῆ σέ ἐπιστημονικά
περιοδικά τῆς κλασσικῆς ἰατρικῆς, ἀλλά καί ἄλλων ἐργασιῶν, οἱ ὁποῖες
ἔχουν δημοσιευθῆ σέ περιοδικά τῆς «ὁμοιοπαθητικῆς». Ἀπό τή μελέτη αὐτή
προέκυψε ὅτι τά ἀποτελέσματα ἦταν ἀντιφατικά[74].
Ὡστόσο, ὅταν ἀναφερόμαστε σέ ἐξατομικευμένες θεραπεῖες στήν
ὁμοιοπαθητική, εὑρίσκονται μαρτυρίες ἀπό πολλούς ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι
ἰσχυρίζονται εἴτε ἀπό προσωπική ἐμπειρία εἴτε ἀπό τίς μαρτυρίες ἄλλων
ὅτι ἡ ὁμοιοπαθητική θεραπευτική ἔχει ἀποτελέσματα, μερικές φορές
ἀποφασιστικῆς σημασίας[75].
Μερικοί, ὁπωσδήποτε, ἀποδίδουν τά ἀποτελέσματα τῶν ὁμοιοπαθητικῶν θεραπειῶν στά ἀποτελέσματα τοῦ εἰκονικοῦ φαρμάκου(placebo
effect). Ὅσον ἀφορᾶ στίς μελέτες, οἱ ὁποῖες εἶχαν ὡς στόχο τόν ἔλεγχο,
ἐάν τά ὁμοιοπαθητικά φάρμακα εἶναι περισσότερο δραστικά ἀπό ἐκεῖνα τοῦ εἰκονικοῦ φαρμάκου,
τά ἀποτελέσματα εἶναι πάλι ἀντιφατικά. Ὅμως, μερικά ἀποτελέσματα πού
ἐλήφθησαν κατόπιν πειραματισμῶν σέ ζῶα -καί ἀκόμη περισσότερο
ἀξιοσημείωτο- στήν κτηνιατρική ὁμοιοπαθητική καί φυτοπαθολογία,
μαρτυροῦν γιά τήν ὕπαρξη κάποιων ἀποτελεσμάτων τῶν ὁμοιοπαθητικῶν
φαρμάκων, τά ὁποῖα θά μποροῦσαν νά εἶναι διαφορετικά ἀπό ἐκεῖνα τοῦ εἰκονικοῦ φαρμάκου.
Μετά τά ἀνωτέρω ἐκτεθέντα τίθεται τό ἀκόλουθο ἐρώτημα: Ἐάν
ἀποκλεισθῆ ἡ φυσική δράση τῶν ὁμοιοπαθητικῶν φαρμάκων, ὡς στερούμενη
λογικῆς καί ἐπιστημονικῆς τεκμηριώσεως, καί ἐάν δέν ὑπάρχουν
ἀποτελέσματα εἰκονικοῦ φαρμάκου, τότε τί ἀκριβῶς συμβαίνει, ὅταν τά ὁμοιοπαθητικά φάρμακα ἔχουν δράση;
9. Ὁμοιοπαθητική καί πνευματικότητα.
Α. Ὁμοιοπαθητική καί Παγανισμός
Ἡ θεμελιώδης ὁμοιοπαθητική πίστη σέ μία ἀρχή, ἡ ὁποία
ἐμψυχώνει τό σῶμα -ἀρχή ἐπί τῆς ὁποίας μπορεῖ κάποιος νά παρέμβη μέ
διάφορα «θεραπευτικά» μέσα- θεωρεῖται ὅτι εἶναι εἰδωλολατρεία[76].
Κατά τήν παρασκευή τῶν ὁμοιοπαθητικῶν φαρμάκων χρησιμοποιοῦνται
μέθοδοι, οἱ ὁποῖες ἀποσκοποῦν στήν «πνευματικοποίηση» τῆς ὕλης καί στήν
ἀπελευθέρωση τῶν δυνάμεων πού ἐνοικοῦν σέ αὐτήν. Ἡ ἄποψη αὐτή εὑρίσκεται
στήν ἰδέα τῆς διαλύσεως καί πνευματικοποιήσεως τῆς ὕλης , ἡ ὁποία ὁδηγεῖ στήν ἀνάπτυξη τῆς ἐσωτερικῆς της δυνάμεως, ὅπως αὐτή περιγράφεται στή Χρυσή Πραγματεία τοῦ ἡμιθρυλικοῦ πατέρα τῆς Ἀλχημείας Ἑρμῆ τοῦ Τρισμέγιστου[77].
Β. Ἀρρώστια ὑπό τήν προοπτική τῆς ὁμοιοπαθητικῆς ἔναντι τῆς ὀρθόδοξης Χριστιανικῆς προοπτικῆς.
Ὁ Hahnemann ἀπέδιδε στή ζωτική δύναμη λειτουργίες
(π.χ. ὅτι ζωοποιεῖ τό σῶμα) γιά τίς ὁποῖες ἡ Ἐκκλησία διδάσκει ὅτι
ἀνήκουν στή ψυχή. Ἰσχυριζόταν, ἐπίσης, ὅτι τά ὁμοιοπαθητικά φάρμακα θά
μποροῦσαν νά θεραπεύσουν ὄχι μόνο τό σῶμα, ἀλλά ἐπίσης καί τήν ψυχή.
Ἡ ὀρθόδοξη χριστιανική διδασκαλία ὄχι μόνο διαφωνεῖ μέ τήν ὕπαρξη τῆς ζωτικῆς δυνάμεως,
ἀλλά ἀποφαίνεται ὅτι ἡ ψυχή ζωογονεῖ τό σῶμα καί ἀκριβέστερα ἡ ζωή
εἶναι μία δωρεά, ἡ ὁποία μεταδίδεται ὑπό τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν τοῦ
Ἁγίου Πνεύματος. Τοιουτοτρόπως , ὅταν ἰσχυρίζεται κάποιος (ὅπως οἱ
ὁμοιοπαθητικοί) ὅτι ἡ νόσος εἶναι τό ἀποτέλεσμα τοῦ ἀποσυντονισμοῦ τῆς ζωτικῆς δυνάμεως καί
ὅτι τά ὁμοιοπαθητικά φάρμακα εἶναι ἱκανά νά ἀποκαθιστοῦν τόν συντονισμό
της, αὐτό ταυτίζεται μέ τόν ἰσχυρισμό ὅτι οἱ ἄκτιστες θεῖες ἐνέργειες
εἶναι δυνατόν νά «ἀποσυντονιστοῦν» ὑπό ὁρισμένων ἐπιδράσεων καί νά
«συντονισθοῦν» πάλι μετά ἀπό μία ἀνθρώπινη ἐνέργεια καί νά
«ἐπιδιορθωθοῦν»[78] !
Κατά τήν ὀρθόδοξη Θεολογία ἡ ψυχή δέν μπορεῖ νά θεραπευθῆ ἀπό
ὁ,τιδήποτε ἄλλο ἐκτός ἀπό τήν ἄκτιστη θεία ἐνέργεια. Περαιτέρω, ἡ
ὀρθόδοξη χριστιανική προοπτική εἶναι ὅτι ἡ νόσος ἀποτελεῖ κατά κύριο
λόγο συνέπεια τῆς ἁμαρτίας[79], τήν ὁποίαν ἐπιτρέπει ὁ Θεός ὡς ἕνα τρόπο γιά ἐπανόρθωση καί ἀπόκτηση μετανοίας[80].
Γ. Ὁμοιοπαθητική καί οἱ «λόγοι» τῆς δημιουργίας.
Ἡ ὀρθόδοξη διατύπωση περί τῶν λόγων τῆς δημιουργίας
παρέχει ἐπιχειρήματα κατά τῆς διαβεβαιώσεως ὅτι ἡ δράση τῶν
ὁμοιοπαθητικῶν φαρμάκων βασίζεται στήν ἐξαγωγή πληροφοριῶν ἀπό τήν
ἰατρική ὕλη μέ τήν δυναμοποίηση.
Οἱ λόγοι εἶναι «σχέδια», «ἀρχέτυπα» τοῦ
Θεοῦ γιά τή δημιουργία· ὅπως συνελήφθησαν ὑπό τοῦ Θεοῦ ὡς τοιοῦτοι
παραμένουν, ὄντες ἀναλλοίωτοι καί ἀμετάβλητοι[81]. Οὐσιοποίηση τῶν λόγων εἶναι οἱ δημιουργημένες ὑπάρξεις καί τά πράγματα στήν πραγματική τους ἐμφάνιση, ἡ ὁποία ἀκολουθεῖ τό ἀρχέτυπο. Οἱ οὐσιοποιήσεις ἐκδηλώνουν τίς εἰδικές ἰδιότητες, ὅπως αὐτές τούς παρέχονται ἀπό τούς λόγους τους,
χωρίς ἀπόκλιση, παραμένοντες ἐντός τῶν ὁρίων, τά ὁποῖα ἐτέθησαν σέ
αὐτές ὑπό τῆς θείας σκέψεως. Ὅμως, οἱ ὁμοιοπαθητικοί ἰσχυρίζονται ὅτι τό
ὕδωρ, μετά τή δυναμοποίηση, προσλαμβάνει χαρακτηριστικά πού
ἀνήκουν σέ ἄλλα πράγματα, ἐπί ἀπουσίᾳ αὐτῶν τῶν πραγμάτων. Αὐτό ὅμως θά
σήμαινε ὅτι μετά τήν ἀνθρώπινη παρέμβαση οἱ λόγοι μποροῦν νά
καταπατοῦν τά ὅριά τους, δηλαδή, μέ ἄλλη διατύπωση ὅτι οἱ ἀνθρώπινες
πράξεις μποροῦν νά ἀλλάζουν τίς σκέψεις τοῦ Θεοῦ![82]
Δ. Ὁμοιοπαθητική καί συμπαθητική ἤ ἀπομιμητική μαγεία.[83]
Ἡ συμπαθητική μαγεία εἶναι μία μορφή μαγείας, ἡ ὁποία
βασίζεται στήν ἀρχή ὅτι τό ὅμοιον παράγει ὅμοιον ἤ ὅτι τό ἀποτέλεσμα
προσομοιάζει πρός τήν αἰτία του (Νόμος τῆς Ὁμοιότητος). Ἐπιπροσθέτως πρός τή θεωρητική βασική ἀρχή τῶν ὁμοίων, ἡ
ὁποία ἀπό μερικούς ἐξισώνεται πρός τήν παραδοσιακή συμπαθητική μαγεία, ἡ
«ὁμοιοπαθητική» σαφῶς προχωρεῖ στήν ἐξάλειψη ὁρισμένων συμπτωμάτων
προσφεύγοντας σέ ἀπομιμητικά μέσα (χρησιμοποιώντας ὁμοιοπαθητικά
φάρμακα, τά ὁποῖα εἶναι ἱκανά νά ἐπάγουν συμπτώματα παρόμοια μέ ἐκεῖνα
πού πρόκειται νά ἐξαλειφθοῦν). Ἡ ἀπομιμητική μαγεία σχετίζεται στενά μέ
τήν ἀρχή similia similibus curantur (τά ὅμοια θεραπεύονται ὑπό τῶν
ὁμοίων).
Ἐπιπροσθέτως, ἡ θεωρούμενη μεταφορά τῶν ἰδιοτήτων ἀπό τήν ἰατρική ὕλη στό ὕδωρ, προσομοιάζεται μέ ἐπιτυχία στό Νόμο τῆς Ἐπαφῆς τοῦ Frazer.
Στό μαγικό τρόπο σκέπτεσθαι θεωρεῖται ὅτι ἐπιμένουν ὁρισμένοι δεσμοί
μεταξύ προσώπων καί ἀντικειμένων ἤ ἀντικειμένων καί ἀντικειμένων, τά
ὁποῖα ἔρχονται σέ ἐπαφή, καθώς οἱ δεσμοί θεωροῦνται ἱκανοί νά
διαμεσολαβοῦν μαγικές ἐπιδράσεις (ὁ Νόμος τῆς Ἐπαφῆς ἤ τῆς Μεταδόσεως).
Ἡ πολιτισμική ἀνθρωπολογία μέ ἔμφαση ἐπιβεβαιώνει τήν ὕπαρξη
δύο μορφῶν μαγείας: α) τήν «ἐμπνευσμένη» μαγεία, ἡ ὁποία ἐκτελεῖται ἀπό
μυημένους καί β) τήν «μή ἐμπνευσμένη» ἤ «λαϊκή» μαγεία (στήν ὁποία
περιλαμβάνονται πολλές μορφές μαντείας), ἡ ὁποία ἐκτελεῖται ἀπό
ἀνθρώπους οἱ ὁποῖοι δέν εἶναι ἀφιερωμένοι στά πνεύματα καί ἴσως ἀκόμη
δέν πιστεύουν στό ὑπερφυσικό. Δέν εἶναι ἀπολύτως ἀναγκαῖο γι' αὐτούς, οἱ
ὁποῖοι ἐκτελοῦν μαγικές πράξεις, νά πιστεύουν σέ πνεύματα ἤ νά εἶναι
ἐνήμεροι ὅτι συνεργάζονται μέ πνεύματα (δαίμονες). Μόνον πρέπει νά
ἀποδέχονται ὅτι μέ κάποιο τρόπο αὐτή ἡ δραστηριότητά τους «λειτουργεῖ»
καί τήν χρησιμοποιοῦν. Τοιουτοτρόπως, μία σειρά χειρονομιῶν ἤ στάσεων
μπορεῖ πολύ καλά νά χρησιμεύση γιά τή λειτουργία τῆς «ἐπαφῆς μέ τόν
πνευματικό κόσμο», ὅπως ἕνα λεπτομερῶς γραμμένο ξόρκι, μέ τό ὁποῖο
κάποιος ἐπικαλεῖται τό δαίμονα μέ τό ὄνομά του[84].
Αὐτό ἐπιβεβαιώθηκε ἀπό διαφόρους ἀνθρωπολόγους, οἱ ὁποῖοι εἶχαν
πνευματιστικές (δαιμονικές) ἐμπειρίες, ὅταν ἀκολούθησαν σαμανιστικές
πρακτικές Περουβιανῶν φυλῶν[85].
Ἀπό τά προαναφερθέντα διαπιστώνεται, συμφώνως πρός τήν
πολιτισμική ἀνθρωπολογία, ἐμφανής συσχέτιση τῆς «ὁμοιοπαθητικῆς» μέ τή
συμπαθητική μαγεία ὅσον ἀφορᾶ τοὐλάχιστον στίς θεωρητικές τους ἀρχές[86].
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.
Α. Ἡ θεωρητική βάση τῆς «ὁμοιοπαθητικῆς» οἰκοδομεῖται ἐπί ὑποθέσεων, οἱ
ὁποῖες εὑρίσκονται ἐκτός τῶν λογικῶν καί ἐπιστημονικῶν προϋποθέσεων καί
παραδοχῶν.
Β. Τό φιλοσοφικό ὑπόβαθρο τῆς «ὁμοιοπαθητικῆς» ἀποδεικνύεται συγγενές μέ δοξασίες καί πρακτικές Ἀνατολικῶν θρησκειῶν.
Γ. Ἡ «ὁμοιοπαθητική» προσέγγιση βασίζεται στήν ὑποτιθέμενη ὕπαρξη τῆς πνευματοειδοῦς ζωτικῆς δύναμης, ἡ ὁποία ζωογονεῖ τό σῶμα τοῦ ἀνθρώπου.
Δ. Ἡ νόσος (συμπτώματα) εἶναι τό ἀποτέλεσμα δυναμικῶν, πνευματοειδῶν ἐπιδράσεων, οἱ ὁποῖες διαταράσσουν τή ζωτική δύναμη.
Προκειμένου νά ἀποκατασταθῆ ἡ ὑγεία, πρέπει νά ρυθμισθῆ ἐκ νέου ἡ
ζωτική δύναμη· αὐτό θεωρεῖται ὅτι ἐπιτυγχάνεται μέ τή χορήγηση τῶν
ὁμοιοπαθητικῶν φαρμάκων.
Ε. Μέ βάση τήν ἀρχή τῆς «ὁμοιοπαθητικῆς» similia similibus curentur (ἄς θεραπεύωνται τά ὅμοια διά τῶν ὁμοίων)
τά συμπτώματα τῶν διαφόρων ἀσθενειῶν θεραπεύονται μέ τή χορήγηση τοῦ
κατάλληλου ὁμοιοπαθητικοῦ φαρμάκου, τό ὁποῖο χορηγούμενο σέ ὑγιεῖς
ἐθελοντές παράγει παρόμοια μέ τά πρός θεραπείαν συμπτώματα καί
ἀποκαθιστᾶ μέ τόν τρόπο αὐτόν τή διαταραχθεῖσα ζωτική δύναμη.
ΣΤ. Τά ὁμοιοπαθητικά φάρμακα καθίστανται ἐνεργά μόνον μετά τή δυναμοποίησή τους,
ἡ ὁποία συνίσταται στή μηχανική ἀνατάραξή τους καί στήν ἐξαιρετικά
μεγάλη ἀραίωσή τους (μέχρι σημείου νά μήν περιέχεται οὔτε μόριο τῆς
ἀρχικῆς ἰατρικῆς ὕλης). Ἡ διεργασία αὐτή θεωρεῖται ὅτιἐκπνευματίζει τήν ὕλη καί ἀπελευθερώνει τή λανθάνουσα πνευματοειδῆ δύναμη, ἡ ὁποία ὑποτίθεται ὅτι ἐνυπάρχει στήν ἐσωτερική φύση τῶν ὁμοιοπαθητικῶν φαρμάκων.
Ζ. Οἱ ὁμοιοπαθητικοί ὑποστηρίζουν ὅτι μέ τά δυναμοποιημένα ὁμοιοπαθητικά
φάρμακα θεραπεύονται τόσο οἱ σωματικές νόσοι (χρόνιες καί ὀξεῖες) ὅσο
καί οἱ ψυχικές (συμπεριλαμβανομένων τῶν παθῶν, ζήλειας, ἐγωϊσμοῦ, θυμοῦ
κ.τ.λ.).
Η. Ἡ θεώρηση τῆς αἰτίας τῶν ἀσθενειῶν ὑπό τήν ὀρθόδοξη χριστιανική
προοπτική (ὅτι, δηλαδή, ἡ νόσος ἀποτελεῖ κυρίως συνέπεια τῆς ἁμαρτίας,
τήν ὁποίαν ἐπιτρέπει ὁ Θεός πρός ἐπανόρθωση καί ἀπόκτηση μετανοίας)
εἶναι τελείως διαφορετική ἀπό τήν προοπτική τῶν ὁμοιοπαθητικῶν.
Θ. Οἱ ἀρχές τῆς ὁμοιοπαθητικῆς εἶναι τελείως ἀσύμβατες μέ τήν ὀρθόδοξη πίστη καί σωτηρία ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ.
Ι. Ὁρισμένοι ἰσχυρίζονται ὅτι οἱ πρακτικές τῆς «ὁμοιοπαθητικῆς» συγγενεύουν πολύ μέ τή «μή ἐμπνευσμένη» συμπαθητική μαγεία, ὅπως αὐτή ἐξετάζεται ὑπό τῆς πολιτισμικῆς ἀνθρωπολογίας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.
Ἑλληνική
- Μεγάλου Βασιλείου. Τόμος 8, Ὅροι κατά πλάτος Β΄, Ἐρώτησις ΝΕ΄. Πατερικαί Ἐκδόσεις "ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ", Θεσσαλονίκη 1973
- Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ, Ὁμιλία ΛΑ΄, PG 151, 397 AB.
- Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, Ambiguorum Liber, Πρός τούς λέγοντας προϋπάρχειν τῶν σωμάτων τάς ψυχάς, PG 91, 1329 BC.
- Βυθούλκα Γ. Ἡ Ἐπιστήμη τῆς Ὁμοιοπαθητικῆς. Ἔκδοση Κέντρου Ὁμοιοπαθητικῆς Ἰατρικῆς, Ἀθήνα, 1990.
- Βυθούλκα Γ. Ὁμοιοπαθητική. Ἡ ἰατρική γιά τή νέα χιλιετία. Ἐπιστημονικές ἐκδόσεις Παρισιάνου Α.Ε., Ἀθήνα, 2002.
- Iftime O, Iftime A. Ὁμοιοπαθητική. Ἐν τῷ Τυπογραφείῳ, Θεσσαλονίκη, 2014.
- Χάνεμαν Σ. Όργανον της θεραπευτικής τέχνης. Ομοιοπαθητική Ιατρική, Μετάφραση Γιώργος Παπαφιλίππου (από τό πρωτότυπο στα Γερμανικά της 6ης έκδοσής του), παράγραφος (αφορισμός) 9, Εκδόσεις Πύρινος Κόσμος, Βελτιωμένη Έκδοση, Αθήνα 2010.
Ξενόγλωσση
- Lancet ( vol. 366, Issue 9487, 27 August- 2 September 2005.
- Vithoulkas George. Classical Homeopathy for Anxiety & Jealousy. Groma Publishers Baar, Switzerland, 2004.
Ληφθεῖσα ἀπό τό Διαδίκτυο
- Letter to Dr. Stapf, Hom. World, Vol. XXIV, p. 500. "Annals Brit. Hom. Society," Vol. II, p. 249, apud BradfordTh. L., The Life and Letters of Dr. Samuel Hahnemann, Chapter 35. Existence of the itch insect known to Hahnemann- Letter on birthday to Stapf,διαθέσιμηστόδιαδίκτυο:http://www.homeoint.org/books4/bradford/chapter35.htm)-
ΑΝΑΦΟΡΕΣ-ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ.
[1] Χάνεμαν Σ., Όργανον της θεραπευτικής τέχνης. Ομοιοπαθητική Ιατρική,
Μετάφραση Γιώργος Παπαφιλίππου (από τό πρωτότυπο στα Γερμανικά της 6ης
έκδοσής του), παράγραφος (αφορισμός) 9, Εκδόσεις Πύρινος Κόσμος,
Βελτιωμένη Έκδοση, Αθήνα 2010.
[2] Χάνεμαν Σ., ἔ.ἀ., Πρόλογος, σελ. 19.
[3] Χάνεμαν Σ., ἔ.ἀ., Εισαγωγή, σελ 59.
[4] Χάνεμαν Σ., ἔ.ἀ., σελ 99.
[5] Χάνεμαν Σ., ἔ.ἀ., σελ 102.
[6] Χάνεμαν Σ., ἔ.ἀ., σελ 103.
[7] ἔ.ἀ.
[8] Χάνεμαν Σ., ἔ.ἀ., σελ 109.
[9] Χάνεμαν Σ., ἔ.ἀ., σελ 110.
[10] Χάνεμαν Σ., ἔ.ἀ., σελ. 172.
[11] Χάνεμαν Σ., ἔ.ἀ., σελ. 194.
[12] Χάνεμαν Σ., ἔ.ἀ., σελ. 201.
[13] Χάνεμαν Σ., ἔ.ἀ., σελ. 206
[14] Χάνεμαν Σ., ἔ.ἀ., σελ. 208.
[15] Χάνεμαν Σ., ἔ.ἀ., σελ. 220.
[16]Χάνεμαν Σ., ἔ.ἀ., σελ. 255.
[17] Χάνεμαν Σ., ἔ.ἀ., σελ. 256.
[18] ἔ.,ἀ.
[19] Χάνεμαν Σ., ἔ.ἀ., σελ. 262.
[20] Χάνεμαν Σ., ἔ.ἀ., σελ. 265.
[21]Χάνεμαν Σ., ἔ.ἀ., σελ. 296-297.
[22] Χάνεμαν Σ., ἔ.ἀ., σελ. 297.
[23]Χάνεμαν Σ., ἔ.ἀ., σελ. 305.
[24] Γ. Βυθούλκα. Ἡ Ἐπιστήμη τῆς Ὁμοιοπαθητικῆς. Ἔκδοση Κέντρου Ὁμοιοπαθητικῆς Ἰατρικῆς, Ἀθήνα, 1990, σελ. 22-23.
[25] Γ. Βυθούλκα. ἔ.ἀ., σελ. 45.
[26] Γ. Βυθούλκα. ἔ.ἀ., σελ. 46.
[27] Γ. Βυθούλκα. ἔ.ἀ., σελ. 60.
[28] Γ. Βυθούλκα. ἔ.ἀ., σελ. 64.
[29] Γ. Βυθούλκα. ἔ.ἀ., σελ. 64-65.
[30] Γ. Βυθούλκα. ἔ.ἀ., σελ. 80-82.
[31] Γ. Βυθούλκα. Ὁμοιοπαθητική. Ἡ ἰατρική γιά τή νέα χιλιετία. Ἐπιστημονικές ἐκδόσεις Παρισιάνου Α.Ε., Ἀθήνα, 2002, σελ. 7.
[32] Γ. Βυθούλκα. Ἡ Ἐπιστήμη τῆς Ὁμοιοπαθητικῆς. Ἔκδοση Κέντρου Ὁμοιοπαθητικῆς Ἰατρικῆς, Ἀθήνα, 1990, σελ. 84.
[33] Γ. Βυθούλκα. ἔ.ἀ., σελ. 88.
[34] Γ. Βυθούλκα. ἔ.ἀ., σελ. 95.
[35]Γ. Βυθούλκα. ἔ.ἀ., σελ. 97.
[36] Γ. Βυθούλκα. ἔ.ἀ., σελ. 143.
[37] Γ. Βυθούλκα. Ὁμοιοπαθητική. Ἡ ἰατρική γιά τή νέα χιλιετία. Ἐπιστημονικές Ἐκδόσεις Παρισιάνου Α.Ε., Ἀθήνα, 2002, σελ. 37.
[38] Γ. Βυθούλκα. Ἡ Ἐπιστήμη τῆς Ὁμοιοπαθητικῆς. Ἔκδοση Κέντρου Ὁμοιοπαθητικῆς Ἰατρικῆς, Ἀθήνα, 1990, σελ. 138.
[39]Γ. Βυθούλκα. ἔ. ἀ., σελ. 99.
[40] ἔ.ἀ.
[41] Γ. Βυθούλκα. ἔ. ἀ., σελ. 100.
[42] Γ. Βυθούλκα. Ὁμοιοπαθητική. Ἡ ἰατρική γιά τή νέα χιλιετία. Ἐπιστημονικές Ἐκδόσεις Παρισιάνου Α.Ε., Ἀθήνα, 2002, σελ. 17.
[43] Χάνεμαν Σ. ἔ.,ἀ. σελ. 194.
[44] Γ. Βυθούλκα. Ἡ Ἐπιστήμη τῆς Ὁμοιοπαθητικῆς. Ἔκδοση Κέντρου Ὁμοιοπαθητικῆς Ἰατρικῆς, Ἀθήνα, 1990, σελ 111.
[45]Γ. Βυθούλκα., ἔ.ἀ., σελ. 112.
[46] Letter to Dr. Stapf, Hom. World, Vol. XXIV, p. 500. "Annals Brit. Hom. Society," Vol. II, p. 249, apud BradfordTh. L., The
Life and Letters of Dr. Samuel Hahnemann, Chapter 35. Existence of the
itch insect known to Hahnemann- Letter on birthday to Stapf.http://www.homeoint.org/books4/bradford/chapter35.htm)-
[47] Γ. Βυθούλκα. Ὁμοιοπαθητική. Ἡ ἰατρική γιά τή νέα χιλιετία. Ἐπιστημονικές Ἐκδόσεις Παρισιάνου Α.Ε., Ἀθήνα, 2002, σελ. 18.
[48] Γ. Βυθούλκα., ἔ.ἀ., σελ. 21.
[49] Γ. Βυθούλκα., ἔ.,ἀ., σελ. 20.
[50] Γ. Βυθούλκα. Ἡ Ἐπιστήμη τῆς Ὁμοιοπαθητικῆς. Ἔκδοση Κέντρου Ὁμοιοπαθητικῆς Ἰατρικῆς, Ἀθήνα, 1990, σελ. 106.
[51] Γ. Βυθούλκα., ἔ.,ἀ., σελ. 101-102.
[52] Γ. Βυθούλκα., ἔ.,ἀ., σελ. 155.
[53] Γ. Βυθούλκα., ἔ.,ἀ., σελ. 168.
[54] Γ. Βυθούλκα. Ὁμοιοπαθητική. Ἡ ἰατρική γιά τή νέα χιλιετία. Ἐπιστημονικές Ἐκδόσεις Παρισιάνου Α.Ε., Ἀθήνα, 2002, σελ. 106.
[55] George Vithoulkas, Classical Homeopathy for Anxiety & Jealousy. Groma Publishers Baar, Switzerland, 2004, p. 47-48.
[56] ἔ.,ἀ., σελ. 63-64.
[57] ἔ.,ἀ., σελ. 74-75.
[58] ἔ.,ἀ., σελ. 83-89.
[59] ἔ.,ἀ., σελ. 91-94.
[60] ἔ.,ἀ., σελ. 118-124.
[61] ἔ.,ἀ., σελ. 206-213.
[62] ἔ.,ἀ., σελ. 215-219.
[63] ἔ.,ἀ., σελ. 220-223.
[64] ἔ.,ἀ., σελ. 235-236.
[65] ἔ.,ἀ., σελ. 231-234.
[66] ἔ.,ἀ., σελ. 239-242.
[67] ἔ.,ἀ., σελ. 249-252.
[68] ἔ.,ἀ., σελ. 258.
[69] ἔ.,ἀ., σελ. 200.
[70] ἔ.,ἀ., σελ. 195.
[71] Iftime O, Iftime A. Ὁμοιοπαθητική. Ἐν τῷ Τυπογραφείῳ, Θεσσαλονίκη, 2014, βλ. ἀναφ. 11.
[72] ἔ.,ἀ., βλ. ἀναφ. 15 καί 16.
[73] Iftime O, Iftime A. Ὁμοιοπαθητική. Ἐν τῷ Τυπογραφείῳ, Θεσσαλονίκη, 2014.
[74] ἔ.,ἀ., βιβλ. ἀναφ. 20-23.
[75]ἔ.,ἀ., βιβλ. ἀναφ. 27.
[76] Iftime O, Iftime A. Ὁμοιοπαθητική. Κεφάλαιο IV.Α. Ἐν τῷ Τυπογραφείῳ, Θεσσαλονίκη, 2014.
[77] ἔ.,ἀ., βιβλ. ἀναφ. 32.
[78] Iftime O, Iftime A. Ὁμοιοπαθητική. Κεφάλαιο IV.Β. Ἐν τῷ Τυπογραφείῳ, Θεσσαλονίκη, 2014.
[79] Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ, Ὁμιλία ΛΑ΄, PG 151, 397 AB.
[80] Μεγάλου
Βασιλείου. Τόμος 8, Ὅροι κατά πλάτος Β΄, Ἐρώτησις ΝΕ΄. Πατερικαί
Ἐκδόσεις "ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ", Θεσσαλονίκη 1973, σελ. 404.
[82] Iftime O, Iftime A. Ὁμοιοπαθητική. Κεφάλαιο IV.Γ. Ἐν τῷ Τυπογραφείῳ, Θεσσαλονίκη, 2014.
[83] Iftime O, Iftime A. Ὁμοιοπαθητική. Κεφάλαιο IV.Δ. Ἐν τῷ Τυπογραφείῳ, Θεσσαλονίκη, 2014.
[84] Iftime O, Iftime A. Ὁμοιοπαθητική. IV.Δ. Ἐν τῷ Τυπογραφείῳ, Θεσσαλονίκη, 2014 (βλ. ἀναφορά 46).
[85] Iftime O, Iftime A. Ὁμοιοπαθητική. IV.Δ. Ἐν τῷ Τυπογραφείῳ, Θεσσαλονίκη, 2014 (βλ. ἀναφορές 48 και 49).
