Πολιτικός αρχηγός της Ε.Ο.Κ.Α. ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, ο οποίος
μετά την απελευθέρωση διετέλεσε πρώτος πρόεδρος της Κυπριακής
Δημοκρατίας. Η Ε.Ο.Κ.Α. υποστηρίχθηκε από την Ελληνική κυβέρνηση με όπλα
και χρήματα και ραδιοφωνικούς σταθμούς που εξέπεμπαν από την Αθήνα,
εκτός από το ΚΚΕ. Το επίσημο ΚΚΕ, καταδίδει στους Άγγλους ότι ο Αρχηγός
της ΕΟΚΑ, ο Διγενής, είναι ο Στρατηγός Γρίβας. Η εκστρατεία του Γρίβα, ξεκίνησε
στις 1 Απριλίου 1955 με επίθεση σε κυβερνητικά κτίρια, αστυνομικούς
σταθμούς, τον ραδιοσταθμό και σε βρετανικό στρατόπεδο της Αμμοχώστου. Η
δραστηριότητα της Ε.Ο.Κ.Α. συνεχίστηκε με παρόμοιο τρόπο - επιθέσεις σε
αστυνομικά τμήματα, στρατιωτικές εγκαταστάσεις και κυβερνητικά κτίρια,
ενέδρες σε βρετανικά οχήματα και εκτελέσεις Βρετανών αλλά και
Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων συνεργατών των Βρετανών οι οποίοι
κρίθηκαν από την Οργάνωση ως προδότες.
Μεταξύ των Ελληνοκυπρίων που εκτελέστηκαν από την Ε.Ο.Κ.Α. ήταν και
κάποια μέλη του ΑΚΕΛ, του κυπριακού κομμουνιστικού κόμματος. Το ΑΚΕΛ αν
και εκείνη την περίοδο στήριζε τον αγώνα για Ένωση με την Ελλάδα,
εναντιώθηκε στον αγώνα της ΕΟΚΑ και κατηγορήθηκε ότι συνεργαζόταν με τις
βρετανικές μυστικές υπηρεσίες (Ιντελιτζενς Σερβις) για να τον
σαμποτάρει. Την προδοσία του Κυπριακού αγώνος κατήγγειλε η ίδια η ΕΟΚΑ
με το βιβλίο της "Η κομμουνιστική ηγεσία του Κυπριακού αγώνος". Στην
σελίδα 44 αναφέρει "Και ενώ αί Κυπριακαί Αρχαί ζαλισμέναι από τον
αιφνιδιασμόν της 1ης Απριλίου προσπαθούν ματαίως να βρούν ποιοί οι
πρωτεργάται και αρχηγοί του κινήματος, ο αρχηγός του ΚΚΕ Ζαχαριάδης εις
την ραδιοφωνικήν εκείνην ομιλίαν του, αποκαλύπτει διά πρώτη φοράν είς
τους Άγγλους την ταυτότητα του Διγενή. Και το ακελικόν όργανον "Ν.
Δημοκράτης" έσπευσε να δημοσιεύση την ομιλίαν εκείνην δια να μεταδοθή
και εν Κύπρω παντού η προδοσία"!
Αποτέλεσμα της στάσεως των κομμουνιστών ήταν το αγγλικό BBC (εκπομπή 29 Αυγούστου 1956) να επαινεί το ΑΚΕΛ, διότι: "Με
φυλλάδια του αντιτίθεται εις την ΕΟΚΑ και ζητεί συνέχισιν της
εκεχειρίας και την ειρήνευσιν.... πράγμα που δεικνύει ότι το ΑΚΕΛ έχει
συναίσθησιν των επιθυμιών του λαού". Επίσης οι κομμουνιστές με
έγγραφο της Κεντρικής Γραμματείας του ΑΚΕΛ (Σεπτέμβρης 1955) καλεί τους
Κυπρίους; "Να σαμποτάρουν τον έρανον υπέρ των πολιτικών κρατουμένων...
διότι τα χρήματα, προωρίζοντο διά την αγοράν όπλων της εγκληματικής
ΕΟΚΑ". Το ΑΚΕΛ αμφισβητεί αυτές τις κατηγορίες και αμφισβητεί ότι τα
μέλη του που σκοτώθηκαν από την Ε.Ο.Κ.Α. ήταν όντως προδότες.
Περισσότερα από 30.000 αγγλικά στρατεύματα χρησιμοποιήθηκαν για να
καταστείλουν την εξέγερση ενώ σκοτώθηκαν 104 άτομα. Σύμφωνα όμως με
άλλες εκτιμήσεις λέγεται ότι ο αριθμός αυτός ήταν τριπλάσιος.
Η δραστηριότητα της Ε.Ο.Κ.Α. έληξε στις 24 Δεκεμβρίου 1959 όταν
επήλθε παύση του αγώνα μετά την συμφωνία της Ζυρίχης. Τελικώς η
ανεξαρτησία από τους Άγγλους επήλθε στις 16 Αυγούστου 1960. Η αρχή είχε
γίνει αλλά αυτό δεν ήταν αρκετό για τους αγωνιστές του Ε.Ο.Κ.Α. Η ένωση
με την Ελλάδα ήταν ο απώτερος στόχος. Αν και η ανεξαρτησία έφερε τελικώς
(και προσωρινώς) την ειρήνη στο νησί, η πολύπλοκη μορφή του νέου
συντάγματος καθιστούσε εγγυήτριες δυνάμεις και τις τρεις εμπλεκόμενες
χώρες την Ελλάδα, την Τουρκία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Επίσης, η
Βρετανία κατάφερε μέσω της συμφωνίας να διατηρήσει στρατιωτικές βάσεις
στο νησί και έτσι να μειώσει τον βαθμό ανεξαρτησίας που εφαρμόστηκε.